نمی دانم به معجزه اعتقاد دارید یا نه؟ اما من با مطالعه ایران در این 16 سال «1304 تا 1320»، به واقعی بودن معجزه پی بردم.

در اوایل قرن بیستم، سرزمین ایران فاقد حکومت مرکزی مقتدر بود. شاهان قاجار، کشور تحت سلطنت خود را “ممالک محروسه ایران” می نامیدند؛ بدین معنی که مملکت های مستقل ایرانی تنها برای پرداخت خراج به دولت مرکزی وابسته بودند و دولت مرکزی هم در مقابل، مسوولیت حراست از آنان را برعهده داشت.

همین نگاه فدرالی به کشور، باعث شد قاجاریان نتوانند از خاک ایران در مقابل زیاده خواهی های کشورهای معاند، به ویژه روسیه، دفاع کنند. برابر معاهده ای که به نام گلستان شناخته شد، “داغستان، گرجستان، و نیمه شمالی آذربایجان” از ایران جدا شد و بر اساس معاهده ترکمانچای، “ایروان، نخجوان، تالش، و مغان” نیز به به روسیه پیوست.

تنها نگاهی گذرا به مفاد قرارداد ترکمانچای، اوج خفت و خواری قاجاریان در مقابل روسیه را نشان می دهد. بر اساس این معاهده، ایران پذیرفت که ضمن واگذاری ایروان و نخجوان و تخلیه تالش و مغان، به روسیه غرامت جنگی بپردازد، حق عبور و مرور آزادانه روس ها در دریای مازندران را به رسمیت شناسد، به روس ها اجازه دهد در هرجای ایران که صلاح می دانند کنسول و نماینده تجاری اعزام کنند و به اتباع روس حق قضاوت کنسولی (کاپیتولاسیون) داده شود. در مقابل، روس ها متعهد شدند از ولایت عهدی عباس میرزا حمایت کنند و برای پادشاه شدن او بکوشند و این تنها امتیاز روس ها به پادشاه قاجار بود.

اقتصاد ایران به گونه ای بود که قاجاریان برای اداره امور دولت، امتیاز فعالیت های اقتصادی را به دولت ها و اتباع خارجی می فروختند. در یک مورد معروف، امتیاز احداث راه آهن، خط های تلگراف، کشتیرانی  در رودخانه ها، بهره برداری از معادن و جنگلهای دولتی، و کارهای زهکشی و آبیاری به مدت 70 سال به بارون جولیوس دو رویتر انگلیسی فروخته شد. مبلغی که از این معامله عاید دولت ایران شد، 40 هزار پوند بود.

در یک قرارداد معروف دیگر، دولت ایران امتیاز انحصاری حفاری های نفتی، استخراج، تولید، و صادرات نفت ایران را به مدت 60 سال با وساطت ویلیام ناکس دارسی به انگلیسی ها فروخت. در قبال این معامله، ایران 20 هزار پوند نقد دریافت کرد و قرار شد هرسال 16 درصد از سود تولید و صادرات نفت و گاز ایران به دولت قاجار پرداخت شود.

اقتصاد ایران آنقدر اسفناک بود که شاهان قاجار برای تامین خرج سفر خود به فرنگ گاه ناچار به دریافت وام از کشورهای خارجی می شدند.

در این زمان، ایران دادگستری و دستگاه قضایی مدرن نداشت و مردم برای داوری و ثبت اسناد سراغ معتمد محل که معمولا یک روحانی بود می رفتند. آموزش و پرورش نیز عموما تحصیل در مکتب خانه ها و مدارس علمیه را شامل می شد و عده بسیار اندکی از اشراف و شاهزادگان ممکن بود وارد مدارس عالی مانند دارالفنون شوند.

در اواخر دوران قاجار ایران ارتش و نیروی پلیس متمرکزی هم نداشت. نیروهای مسلح کشور بطور کلی به چهار دسته تقسیم می شد که هر دسته بیشتر مسوول حفظ منافع کشوری بود که عمده هزینه های آن را تامین می کرد:

الف) بریگاد قزاق، شامل سربازان روسی و ایرانی که البته پس از انقلاب روسیه، افسران ‏انگلیسی با تامین مخارج آن به تدریج بر آن مسلط شدند.‏

ب) پلیس جنوب (اس.پی.آر) که در سال 1295 خورشیدی توسط افسران انگلیسی و هندی ‏برای حفاظت از منافع انگلستان تشکیل شده و شامل 5895 سرباز انگلیسی، هندی و ایرانی بود.‏

پ) ژاندارمری که در سال 1290 خورشیدی توسط سوئدی ها تشکیل گردید و شامل 8500  سرباز ایرانی و سوئدی بود.‏

ت) بریگاد مرکز که از سال 1295 خورشیدی تاسیس شد و مسوول حفاظت از پایتخت و ‏بویژه دربار شاه بود. در اینجا نیز دو افسر سوئدی و لهستانی بر امور نظارت می کردند.

[pullquote]آن سوي سكه ی دولت موقت، گروهي از تحصيل كردگان و روشنفكر ايراني قرار داشتند كه در تشكيلاتي معروف به “حزب تجدد” گرد هم آمده بودند. اين افراد، نظير علي اكبر داور، سيد محمد تدين، محمد تقي بهار (ملك الشعراء)، عبدالحسين تيمورتاش و… به يكپارچگي ايران، استقلال اقتصادی و مالی، توسعه صنعتي بر اساس الگوي اروپا، نوسازی نظام اداری و دیوانی کشور، تقویت تاريخ و ميراث فرهنگي ايران، پالايش و گسترش زبان فارسي و پی ریزی نظام آموزشی مدرن اعتقاد داشتند. محمد علي فروغي (ذكاء الملك) يكي از رهبران اين تشكيلات بود. آنچه رضاشاه پس از رسيدن به قدرت انجام داد، بسيار تحت تاثير ديدگاه هاي حزب تجدد بود و بسياري از وزيران دوران وي هم از دل همين تشكيلات بيرون آمده بودند. محمد علي فروغي، خود تقريبا در تمام دوران پادشاهي رضاشاه يا نخست وزير بود و يا يكي از اعضاي ارشد كابينه.[/pullquote]

صرف نظر از سلطه بيگانگان بر پليس و نيروهاي مسلح كشور، گروه هاي جدايي طلب نيز قدرت گرفته بودند. بعضي از دموكرات هاي تندرو به رهبري سيد حسن مدرس، نظام السلطنه، ميرزا محمد علي خان، سليمان ميرزا، و… در غرب ايران “دولت موقت” تشكيل داده بودند تا به قواي ترك بپيوندند. پايتخت اين دولت موقت در كرمانشاه بود. دولت موقت داراي تشكيلات منظمي بود و حتي در برلين نشريه اي بنام كاوه منتشر مي كرد. پس از سرنگوني عثماني و تسخير ميان رودگان (بين النهرين) توسط بريتانيا، عمر دولت موقت نيز به طور طبيعي پايان يافت.

آن سوي سكه ی دولت موقت، گروهي از تحصيل كردگان و روشنفكر ايراني قرار داشتند كه در تشكيلاتي معروف به “حزب تجدد” گرد هم آمده بودند. اين افراد، نظير علي اكبر داور، سيد محمد تدين، محمد تقي بهار (ملك الشعراء)، عبدالحسين تيمورتاش و… به يكپارچگي ايران، استقلال اقتصادی و مالی، توسعه صنعتي بر اساس الگوي اروپا، نوسازی نظام اداری و دیوانی کشور، تقویت تاريخ و ميراث فرهنگي ايران، پالايش و گسترش زبان فارسي و پی ریزی نظام آموزشی مدرن اعتقاد داشتند. محمد علي فروغي (ذكاء الملك) يكي از رهبران اين تشكيلات بود. آنچه رضاشاه پس از رسيدن به قدرت انجام داد، بسيار تحت تاثير ديدگاه هاي حزب تجدد بود و بسياري از وزيران دوران وي هم از دل همين تشكيلات بيرون آمده بودند. محمد علي فروغي، خود تقريبا در تمام دوران پادشاهي رضاشاه يا نخست وزير بود و يا يكي از اعضاي ارشد كابينه.

‏

در چنین فضایی، بین سال های 1301 تا 1304 تحولاتی در کشور رخ داد که اوج شکوفایی را بین سال 1304 تا 1320 برای ایران به ارمغان آورد. آنچه در این 16 سال رخ داد را بطور خلاصه و مختصر می توان به شکل زیر معرفی کرد:

رضاشاه در حال آزمایش نخستین سری از سلاح های ساخت کارخانجات اسلحه سازی ایران (1312)

1) تاسیس ارتش متحد در قالب نیروهای زمینی، هوایی، و دریایی. تاسیس دانشکده افسری، دانشگاه جنگ (فرماندهی و ستاد)، و…

‏2) نظام وظیفه همگانی: مطابق نظام سربازگیری سنتی که از زمان امیرکبیر بر قرار شده بود ‏و بونیچه نامیده می شد، ساکنان شهرها از خدمت سربازی معاف بوده و برای تعیین مشمولانی ‏که هر روستا باید معرفی کند نیز روشهای متغیری به کار می رفت! قانون نظام وظیفه همگانی ‏در سال 1304 تصویب شد و مطابق آن همه افراد مذکر، چه شهری و چه روستایی، در سن 21 ‏سالگی موظف به انجام خدمت نظام شدند. اجرای این قانون به دلیل مشکلاتی که در پی ‏داشت عملا تا سال 1306 به تعویق افتاد.‏

‏3) اسکان عشایر: عشایر، خاستگاه حکومت قاجار و از قدرتمند ترین نیروهای گریز از مرکز ‏محسوب می شدند. بسط قدرت حکومت مرکزی بدون مقابله با این نیروها امکان پذیر نبود. ‏رضا شاه با استفاده از نیروی ارتش، سیاست کنترل و خلع سلاح ایلات و عشایر را برگزید.‏

‏4) تاسیس دستگاه قضایی نوین: سیستم حقوق ایران قبل از نوسازی، از فقه شیعه متاثر بود ‏ولی سیستم جدید در صدد پایه ریزی یک نظام سکولار بود. روحانیون در زمان ناصر الدین ‏شاه توانسته بودند از اجرای مقررات ثبت اسناد جلوگیری کنند چون انتقال و ثبت و ممهور ‏کردن اسناد بر عهده علما بوده و مقررات وضع شده بر خلاف خواسته های ایشان بود. به ‏موجب قانون ثبت املاک که در سال 1302 تصویب و در سال 1304 اصلاح شد، کلیه ‏املاک اعم از مزروعی و مستغلات و غیره می بایست در دفاتر دولتی ثبت می شد.‏

تشکیلات قضایی جدید بر اساس تشکیلات قضایی فرانسه، بلژیک و سوییس، البته با تطبیق ‏آن با وضع ایران، تنظیم گردید و قاضیان از بین روحانیون و تحصیل کردگان جدید که با ‏مسایل حقوقی آشنا بودند، گزینش شدند. “قوانین مدنی” از سال 1307 به بعد به تدریج ‏تصویب شد و در سال 1310 قانون “ازدواج و طلاق” از تصویب مجلس گذشت که به ‏موجب آن حق اجرای صیغه عقد و طلاق منحصرا به افرادی واگذار شد که دفتر رسمی ثبت ‏ازدواج و طلاق داشته باشند. تا قبل از سال 1304، نام خانوادگی در ایران مرسوم نبود و افراد را به یکی از سه راه زیر می شناختند. با افزودن نام به اسم پدر یا مادر، با ذکر محل یا لقب. در ‏‏14 خرداد 1304 قانون سجل احوال از تصویب مجلس گذشت و مقرر شد به تدریج کلیه ‏ایرانیان دارای شناسنامه شوند. در همین سال با تصویب “قانون تجارت”، نقش علما در مسایل ‏تجاری کاهش یافته و شرکتهای سهامی و سایر اصول تجاری غرب به رسمیت شناخته شد. از ‏دیگر قانونهای مصوب در این دوره می توان به “قانون مجازات عمومی”، “قانون تابعیت”، ‏‏”قانون محاکمه وزرا و هیات منصفه”، “قانون مرتکبین قاچاق”، “قانون مقدمین علیه استقلال ‏مملکت” و… اشاره کرد.‏

‏5) لغو کاپیتولاسیون: هر چند این قاعده در دوره های قبلی در ظاهر لغو شده بود اما به ‏علت اینکه قوانین مناسب و یکسان با حقوق غربی وجود نداشت، صرفا در بیانیه و ‏دستورالعملها باقی مانده بود. علی اکبر داور (وزیر عدلیه رضا شاه) با اعلام لغو قضاوت ‏کنسولی از همه کشورها خواست تا در طی یکسال (1306 تا 1307) در مورد وضعیت اتباع ‏خارجی با ایران قراردادهای جدید امضا کنند. به تدریج کشورهای مختلف معاهده های ‏جدید در این زمینه با ایران امضا کردند.‏

‏6) آموزش و پرورش نوین: تا پیش از دوره نوسازی، تعداد اندکی مدرسه جدید در ایران ‏تاسیس شده بود که به دلیل بافت مذهبی کشور، خانواده های مسلمان به این مدارس ‏نمی رفتند و اغلب مورد استفاده فرزندان اقلیتهای مذهبی یا ماموران سیاسی دولتهای خارجی ‏بود. از سال 1304 به بعد، مکتبخانه های قدیمی با توسعه مدارس جدید تعطیل و روحانیون از ‏آموزش رسمی حذف شدند. کسانی می توانستند به تعلیم و تربیت بپردازند که از کسوت ‏روحانیت خارج شده و ضوابط وزارت فرهنگ را بپذیرند. بر اساس قانون اعزام محصل، ‏مصوب 1307، مقرر شد که هر سال حداقل صد نفر از فارغ التحصیلان مدارس متوسطه برای ‏ادامه تحصیل به خارج فرستاده شوند. در خرداد 1313، قانون تاسیس دانشگاه به تصویب ‏مجلس رسید و در بهمن ماه همان سال بنای دانشگاه تهران آغاز شد. بودجه وزارت فرهنگ ‏بطور متوسط سالانه 75 در صد افزایش یافت و بالاخره مدارس انگلیسی ها و آمریکایی ها در ‏ایران تعطیل شد. بهانه دولت ایران این بود که اگر به میسیونهای انگلیسی و آمریکایی اجازه ‏داده شود که مدارس خود را نگاه دارند، روسها نیز چنین حقی را مطالبه خواهند نمود. البته به ‏فرانسوی ها و آلمانی ها اجازه داده شد که در چهارچوب مقررات وزارت فرهنگ ایران به ‏فعالیتهای آموزشی خود ادامه دهند. ضمناً از سال 1319 با استفاده از وقت آزاد دانشجویان ‏دانشگاه تهران، کلاسهای اکابر، ویژه بزرگسالان، تشکیل گردید که البته این امکان صرفا در ‏تهران موجود بود.

رضاشاه در بازدید از یک دبستان دخترانه، مازندران – 1314

‏7) گسترش حمل و نقل و ارتباطات: در طول حکومت بیست ساله رضا شاه، حدود ‏‏1300 کیلومتر جاده جدید ساخته شد و وسایل نقلیه از 1300 دستگاه به 31000 دستگاه ‏افزایش یافت. زمان حمل کالا از بوشهر به تهران از سی روز به سه روز کاهش یافت و ارسال ‏محموله های پستی سه بار سریعتر صورت می گرفت. همچنین کرایه حمل بار از سال 1303 تا ‏‏1305، 30 تا 40 در صد و بین سالهای 1306 و 1316، 75 تا 80 در صد کاهش یافت. حمل و ‏نقل داخلی هوایی که تحت امتیاز خارجیان بود، از اواسط دهه 1310، تحت کنترل ایران ‏درآمد. همچنین دولت رضا شاه با خرید سه فروند کشتی بزرگ و تاسیس بحریه جدید به ‏انحصار تجارت دریایی در خلیج فارس پایان داد. تلفن در شهرها، با به اجرا در آمدن ‏طرحهای مختلف، رایج گردید و ارتباطات راه دور توسه یافت. افتتاح رسمی بیسیم ایران در ‏ششم اردیبهشت 1305 صورت گرفت و اوایل سال 1319 رادیو تهران آغاز به کار کرد.‏

احداث راه آهن سراری ایران به طول 1400 کیلومتر، با ایجاد 127 تونل در مسیر جنوب و 85 ‏تونل و 106 پل در شمال (تهران به عنوان مرکز در نظر گرفته شده است)، یازده سال به طول ‏انجامید و در شهریور 1317 نخستین قطار از جنوب کشور به طرف پایتخت رهسپار شده و ‏دستور احداث راه آهن تهران-آذربایجان، تهران-مشهد و تهران-یزد نیز صادر شد. (احداث ‏خط آهن تهران-یزد در پی جنگ جهانی متوقف شد) شایان گفتن است که راه آهن ایران با ‏مشارکت مهندسان مشاور آمریکایی، آلمانی، بلژیکی، ایتالیایی، سوئدی، چکسلواکی و ‏سوییسی ساخته شد.‏

‏8) توسعه صنعتی و اقتصادی: تا پیش از این دوره، صنایع ایران بیشتر جنبه دستی و هنری ‏داشت و فقط دو کارخانه نخ ریسی و یک کارخانه آردسازی دایر بود. نخستین کارخانه ‏بافندگی نخ و ابریشم در سال 1304 راه اندازی شد و پس از کارخانه های مدرن در تمام رشته ‏ها به تدریج آغاز به کار نمودند بطوریکه در سال 1320 نزدیک به 300 کارخانه صنعتی در ‏‏22 رشته مختلف وجود داشت. صنایع بخش دولتی، تمامی بدون دریافت وام و یا کمک خارجی تاسیس شد.‏ همچنین تصویب قوانین تشویقی سال 1311، سبب شد که از ‏آن سال تا سال 1320 شرکتهای به ثبت رسیده از 93 به 1835 برسد.

در هنگام بازدید از یک کارخانه صنعتی‏

نخستین بانک ایرانی (بانک سپه) در اردیبهشت 1304 و دومین بانک ایرانی (بانک ملی) در ‏‏28 مرداد 1307 تاسیس شد. در خرداد ماه 1309، در ازای پرداخت 250000 لیره غرامت، ‏امتیاز چاپ اسکناس توسط انگلستان لغو و بر عهده بانک ملی ایران گذاشته شد. سومین بانک ‏ایرانی (بانک کشاورزی) نیز در سال 1312 و با هدف دادن وامهای بلند مدت به کشاورزان به ‏وجود آمد.‏

در سال 1307، تعرفه مستقل گمرکی ایران به تصویب رسید و یک دوره هشت ساله برای ‏استقلال کامل گمرک ایران پیش بینی شد. در سال 1313 کارهای گمرکی به ماموران ایرانی ‏محول گردید و از سال 1315 تعرفه های جدید تنظیم و اجرا شد.‏

مجموعه فعالیتها و سیاستهای اقتصادی کشور و نیز افزایش درآمدهای ایران از بابت استخراج ‏نفت، موجب افزایش نجومی درآمدهای دولت گردید. بطوریکه در یک دوره 13 ساله ‏‏(1320-1307)، بودجه کل کشور 15 برابر شد!! سهم وزارت جنگ، از 40 در صد بودجه کل ‏کشور به 14 در صد کاهش یافت. سهم وزارتخانه های دربار، امور خارجه و … نیز کاهش ‏یافت و در عوض سهم وزارتخانه های صنایع، راه ، پست و تلگراف و … چندین برابر شد.‏

در ادامه، چند رویداد مهم  16 سال رویایی ایران را با هم مرور می کنیم (این، همه رخدادهای مهم نیست و تنها شامل مواردی است که نگارنده توانسته پیدا کند):

1305:

6 اردیبهشت – تلگراف بیسیم افتتاح شد و اولین تلگراف به تمام ایستگاه های بیسیم دنیا مخابره گردید.

19 مرداد – راه جدید مازندران تسطیح و افتتاح شد.

11 مهر – نمایندگان بازرگانان ایران با رضاشاه دیدار و اوضاغ اقتصاد مملکت را “اسفناک” ارزیابی کردند. آنان مهمترین دلیل ضعف اقتصاد را عدم توازن میان صادرات و واردات دانستند.

21 آبان – بلدیه (شهرداری) تهران اعلام کرد که تا پایان برنامه نصب چراغ های برق در خیابان ها، معابر شهر را با چراغ های زنبوری که در فواصل نزدیک به یکدیگر نصب شده اند روشن خواهد نمود.

21 آبان – وزارت فوائد عامه لایحه تاسیس شرکت های واحد اتوبوس رانی را تقدیم مجلس شورای ملی کرد. قرار است نخستین خطوط اتوبوس رانی در شهر تهران دایر شود. هزینه استفاده از اتوبوس برای هر نفر 8 شاهی و برای کودکان زیر هشت سال، رایگان خواهد بود.

4 اسفند – لایحه تاسیس راه آهن به تصویب رسید.

رضاشاه در هنگام بازدید از تخت جمشید

1306:

5 اردیبهشت – وزارت دادگستری و محاکم قضایی امروز با حضور شاه افتتاح شد.

5 اردیبهشت – شاه طی دستور کتبی از نخست وزیر خواست که مقررات مربوط به کاپیتولاسیون در ایران ملغی شود. در 19 اردیبهشت، دولت ایران مراتب لغو کاپیتولاسیون را رسما به همه سفارت خانه های خارجی در تهران ابلاغ نمود.

14 اردیبهشت – لایحه تاسیس بانک ملی ایران تصویب شد. (افتتاح : 20 شهریور 1307)

5 مرداد – مجلس شورای ملی اختیارات دکتر میلسپو، رییس کل دارایی ایران را به دولت ایران واگذار کرد. دکتر میلسپو 12 مرداد تهران را به مقصد آمریکا ترک گفت.

22 مهر – مراسم افتتاح نخستین ایستگاه راه آهن در بیرون دروازه گمرک و با حضور شاه و رییس مجلس شورای ملی برگزار شد.

6 آذر – دولت های ایران و افغانستان قرارداد تامینیه امضا نمودند.

 

1307:

18 اردیبهشت – (جلد اول) قانون مدنی ایران به تصویب رسید.

23 اردیبهشت – نخستین آیین نامه راهنمایی و رانندگی در ایران تصویب شد. در سال 1307 در شهر تهران 490 دستگاه خودروی شخصی، 1099 اتوموبیل کرایه، و 459 درشکه ی کرایه ای وجود داشت.

1 خرداد – قانون بورسیه دانشجو به خارج تصویب شد. بر اساس این قانون، دولت ایران هرسال با هزینه خود یکصد دانشجو را برای تکمیل تحصیلات عالیه به اروپا اعزام خواهد نمود. اولین گروه دانشجویان ایرانی (110 نفر) مهرماه همین سال به اروپا اعزام شدند. دکتر کریم سنجابی، دکتر سید علی شایگان، مهندس عبدالله ریاضی، دکتر حسین سامی راد، مهندس مهدی بازرگان، و… در این گروه بودند.

17 شهریور – قانون ثبت احوال برای اجرا به وزارت داخله (کشور) ابلاغ شد.

17 شهریور – وزارت معارف اعلام کرد به دانش آموزان بی بضاعت دوره متوسطه 8 تومان در ماه و به دانشجویان بی بضاعت دوره عالی 12 تومان در ماه کمک هزینه تحصیلی داده خواهد شد.

31 مهر – رضاشاه برای بازدید از مراحل ساخت راه خوزستان از طریق قم و عراق عازم این استان شد.

7 آبان – راه خرم آباد به دزفول و محمره (خرمشهر) افتتاح شد. شاه، اعضای هیات دولت، تعدادی از نمایندگان مجلس و روزنامه نگاران در این مراسم شرکت داشتند.

28 بهمن – میان دولت های ایران و آلمان قرارداد بازرگانی، گمرکی، کشتی رانی و اقامت به امضا رسید.

3 اسفند – ساختمان بیمارستان هزار تخت خوابی در تهران آغاز شد (بین دروازه یوسف آباد و باغ شاه).

 

1308:

19 اردیبهشت – میان دولت های ایران و بلژیک قرارداد بازرگانی، کشتی رانی و اقامت امضا شد.

20 اردیبهشت – پیمان همکاری میان ایران و فرانسه امضا شد.

26 اردیبهشت – پیمان همکاری میان ایران و سوئد امضا شد.

16 خرداد – قرارداد همکاری میان ایران و چک اسلواکی تصویب شد.

30 تیر – قرارداد همکاری میان ایران و مصر امضا شد.

2 شهریور – عهدنامه مودت میان دولت های ایران و “نجد و حجاز” (عربستان امروزی) امضا شد.

27 مهر – اولین کارخانه بزرگ ریسندگی در ایران به همت حاج رحیم قزوینی در قزوین افتتاح شد.

4 آذر – مدرسه عالی فلاحت (کشاورزی) افتتاح شد.

16 دی – راه آهن خوزستان افتتاح شد.

رضاشاه و دوست سیاسی اش «مصطفی کمال آتاتورک»

1309:

12 فروردین – قانون مالیات بردرآمد شرکت ها، تجارت، اصناف، دلال، حق العمل کار، وکلای ادلیه، و اطباء در 16 ماده در مجلس شورای ملی تصویب شد.

6 خرداد – لایحه سلب اختیار چاپ اسکناس از بانک شاهی (وابسته به انگلیس) و انتقال آن به بانک ملی ایران در مجلس شورای ملی تصویب شد.

9 شهریور – لایحه تاسیس بانک فلاحتی (کشاورزی) تصویب شد.

12 آبان – لایحه حفظ آثار ملی و میراث فرهنگی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

13 آذر – نام شهر دزدآب به زاهدان و نصیرآباد به زابل تغییر کرد.

 

1310:

3 مرداد – علی اکبر داور (وزیر دادگستری) لایحه ازدواج و طلاق را تقدیم مجلس کرد. بر اساس این لایحه از این پس تنها کسانی مجاز به جاری کردن صیغه عقد هستند که دارای دفتر ثبت رسمی نکاح و طلاق باشند.

15 مرداد – قانون مجازات عمومی از امروز به موقع اجرا گذاشته شد.

8 مهر – مدرسه عالی مهندسی توسط وزارت طرق و شوارع افتتاح شد.

4 آبان – قرارداد مودت و تجارت میان ایران و شوروی امضا شد.

4 آبان – نام شهر بارفروش به بابل تغییر کرد.

 

1311:

1 فروردین – واحد پول ایران از قران به ریال تبدیل شد. اسکناس های بانک ملی ایران با بهای 5، 10، 20، 50، 100، 500، و 1000 ریالی منتشر شد.

4 اردیبهشت – ملک فیصل، پادشاه عراق، به همراه نخست وزیر و هیات همراه وارد ایران شد.

1 آبان – نام شهر ناصری به اهواز تغییر کرد.

1 آبان – قانون اوزان و مقیاس ها به تصویب رسید و ملاک کار گردید.

16 آبان – کارهای ساختمانی بندر شاهپور (امام خمینی) تمام شد و وسایل پهلو دادن کشتی های بزرگ تجاری آماده گردید. راه آهن بندر شاهپور تا صالح آباد به طول 250 کیلومتر امروز افتتاح شد.

6 آذر – چون مذاکره با انگلیس برای تغییر امتیاز نفت دارسی به نفع ایران به نتیجه نرسید، رضاشاه پیمان دارسی را از وزارت خارجه گرفت و در بخاری سوزاند و گفت مراتب به شرکت نفت انگلیس اطلاع داده شود. در تهران و سایر شهرها مراسم چراغانی و شادمانی برپا شد! امتیاز دارسی تقریبا 30 سال پیش در زمان قاجار امضا شده بود و اعتبار آن 60 سال بود.

10 آذر – لغو امتیاز دارسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

22 آذر – نام شهر استرآباد به گرگان تبدیل شد.

24 آذر – دولت انگلیس به دلیل فسخ قرارداد دارسی از ایران شکایت کرد.

9 دی – هیاتی از ایران به سرپرستی علی اکبر داور (وزیر دادگستری) برای دفاع از حقوق نفتی ایران عازم جامعه ملل متحد شدند.

14 بهمن – جامعه ملل قراری صادر نمود که به موجب آن، دو طرف دعوا را به مذاکره مستقیم با یکدیگر فرا خواند. قرارشد در صورت نتیجه نگرفتن، موضوع دوباره در جامعه ملل مطرح شود.

 

1312:

7 خرداد – لایحه جدید نفت میان ایران و انگلیس در مجلس شورای ملی تصویب شد.

10 آذر – مراسم گشایش جاده چالوس برگزار شد. این راه به طول 168 کیلومتر است و کرج را به چالوس وصل می کند. ساختمان این راه در بهار 1310 آغاز شده بود.

8 دی – اولین کارخانه سیمان در ایران، سر راه شاه عبدالعظیم و در پای کوه چشمه علی افتتاح شد. این کارخانه با کمک  دانمارکی ها و سوئدی ها راه اندازی شده و ظرفیت تولید روزانه 100 تن سیمان را دارد.

10 اسفند – اصغر قاتل (اصغر بروجردی) دستگیر شد. وی پیش از آمدن به ایران، در عراق مرتکب 25 فقره قتل گردیده بود. اصغر قاتل در پاییز 1312 وارد ایران شد و در مدت کوتاهی 8 نفر را کشت. قربانیان وی معمولا کودکانی بودند که طعمه شهوات حیوانی اش می شدند. دادگاه ایران اصغر قاتل را به 8 بار اعدام محکوم کرد و حکم او در دیوان عالی تایید شد. به درخواست رضاشاه، اصغر قاتل را پیش از اعدام در میدان توپخانه (6 تیر 1313) نزد او بردند. گویا اصغر قاتل به رضاشاه گفته بود که قربانیان وی آدم های فاسد بودند و او آنها را از زمین پاک کرده است!

19 اسفند – قانون تاسیس دانشسراهای مقدماتی و عالی (تربیت معلم و تربیت مدرس) تصویب شد.

1313:

22 اردیبهشت – علی اکبر داور که از وزارت دادگستری به وزارت دارایی منتقل شده بود، به خدمت افراد خارجی در گمرک ایران خاتمه داد. وی دکتر محمد سجادی را به عنوان نخستین رییس ایرانی گمرک معرفی نمود.

8 خرداد – لایحه تاسیس نخستین دانشگاه در ایران (دانشگاه تهران) تصویب شد.

21 خرداد – رضاشاه در تنها سفر رسمی خود به خارج از کشور، وارد خاک ترکیه شد.

19 مرداد – خبرگزاری پارس (IRNA) آغاز به کار کرد.

21 مرداد – نام شهر ترشیز به کاشمر تبدیل شد.

12 مهر – کنگره بین المللی فردوسی به مناسبت هزارمین سالگرد تولد وی با حضور استادان ادبیات و شرق شناس از سراسر جهان در تالار دارالفنون گشایش یافت. در مراسم گشایش محمدعلی فروغی (نخست وزیر) سخنرانی کرد.

18 مهر – شرکت کنندگان در کنگره بین المللی فردوسی وارد مشهد شدند.

20 مهر – بنای جدید آرامگاه فردوسی با حضور رضاشاه افتتاح شد.

20 آبان – نمایشگاه دایمی تهران افتتاح شد.

13 دی – دولت عراق در مورد حدود و ثقور خود و شط العرب علیه ایران شکایت کرد.

15 بهمن – کلنگ دانشگاه تهران توسط رضاشاه زده شد. زمین دانشگاه (200 هزار متر مربع) به قیمت متری 5 ریال از حاج رحیم اتحادیه تبریزی خریداری شده است.

در هنگام بازدید از دانشکده پزشکی دانشگاه تهران

1314:

1 فروردین – تاریخ رسمی ایران بر ماه های شمسی تنظیم گردید و استفاده از ماه های قمری ممنوع شد.

1 فروردین – طبق بخش نامه وزارت خارجه، از این پس خارجیان باید کشور “پارس” را ایران و “پرشین” را ایرانی بنامند.

4 اردیبهشت – فرهنگستان ایران (فرهنگستان زبان و ادب فارسی) برای توسعه و تکمیل زبان فارسی و گزینش واژه های جدید تاسیس شد. نخست وزیر، ریاست فرهنگستان را برعهده دارد.

20 اردیبهشت – سید باقر کاظمی (وزیر خارجه) برای مذاکره بر سر مرزهای ایران و عراق عازم جامعه ملل شد.

31 خرداد – ساعت رسمی کشور تنظیم و در سراسر کشور یکنواخت گردید.

30 مرداد – بین دولت های ایران و آرژانتین روابط مستقیم سیاسی برقرار شد و دو طرف سفیر مبادله کردند.

1 شهریور – دانشگاه جنگ تاسیس شد. سرلشکر عزیزالله ضرغامی، رییس ستاد مشترک ارتش، فرماندهی دانشگاه را برعهده دارد، اما بیشتر مدرسان آن فرانسوی هستند. در این دانشگاه دوره های دو ساله ی فرماندهی و ستاد تدریس می شود.

6 شهریور – عهدنامه اقامت و تجارت و کشتی رانی میان ایران و شوروی امضا شد.

20 شهریور – به پیشنهاد فرهنگستان ایران نام تعدادی از شهرهای کشور بر اساس ویژگی های تاریخی شان تغییر کرد. از آن جمله است: عبادان به آبادان، عباسی به بندرعباس، ارومیه به رضاییه، سلماس به شاهپور، سخت سر به رامسر، دهکرد به شهرکرد، محمره به خرمشهر، تون به فردوس، ترشیز به کاشمر، عراق به اراک، بمپور به ایرانشهر، حسین آباد پشت کوه به ایلام، مال امیر به ایذه، بنی طرف به دشت میشان، فلاحیه به شادگان، هفاجیه به سوسنگرد، ده نو به نوشهر، مشهدسر به بابلسر، اشرف به بهشهر، و…

10 مهر – میان ایران و یوگوسلاوی، رومانی، یونان، بلغارستان و آلبانی روابط سیاسی برقرار شد.

28 مهر – ایران و آرژانتین روابط سیاسی برقرار کردند.

24 آبان – شرکت بیمه ایران تاسیس شد.

17 دی – با برگزاری جشنی در دانشسرای عالی و شرکت شاه و همسر و دخترانش، موضوع کشف حجاب در ایران اعلام شد.

30 فروردین – تلفن های خودکار وارد تهران و نصب شد.

 

1315:

14 اردیبهشت – راه آهن تهران – شمال به طول 130 کیلومتر افتتاح شد. در مسیر این راه آهن صدها پل و تونل احداث شده و مدت ساخت آن 10 سال به طول انجامیده است.

20 خرداد – اداره آموزش بزرگسالان (کلاس های اکابر) در وزارت فرهنگ افتتاح شد. این کلاس ها افراد بی سواد 18 تا 40 سال را پوشش خواهد داد.

1 مهر – عهدنامه دوستی و حکمیت میان ایران و اتریش در آنکارا امضا شد.

 

1316:

31 فروردین – پیمان همکاری های گسترده میان ایران و ترکیه (از قراردادهای امنیتی تا تجاری، هواپیمایی، دریانوردی، تعاون قضایی، و…) امضا شد.

15 خرداد – قانون دفاتر اسناد رسمی به تصویب رسید.

17 تیر – پیمان امنیتی معروف به “پیمان سعدآباد” میان ایران، افغانستان، عراق و ترکیه در کاخ سعدآباد تهران امضا شد.

20 شهریور – شاه در سخنرانی افتتاحیه یازدهمین دوره ی مجلس شورای ملی از مسوولان کشور خواست که برای پیشرفت کشور بیشتر بکوشند.

22 مهر – کلنگ نخستین کارخانه ذوب آهن ایران در پشت “کوه بی بی شهربانو” زده شد.

 

1317:

20 خرداد – نیروگاه برق تهران آغاز به کار کرد و خیابان های تهران روشن شد.

1 مرداد – نخستین کارخانه هواپیماسازی در ایران به نام “هواپیماسازی شهباز” افتتاح شد.

4 شهریور – سرانجام راه آهن سراسری ایران گشایش یافت. هزینه ساخت این راه آهن 110 میلیون تومان بوده است.

25 دی – بانک رهنی ایران تاسیس شد.

 

1318:

10 خرداد – لایحه سرشماری جمعیت ایران در مجلس شورای ملی تصویب شد.

14 خرداد – سازمان هواپیمایی کشور تاسیس شد.

25 خرداد – راه آهن گرمسار به سمنان به طول 113 کیلومتر گشایش یافت.

12 شهریور – کارخانه بلورسازی افتتاح شد.

11 آبان – راه شاهرود – گرگان به طول 200 کیلومتر افتتاح شد.

25 آذر – پیمان دوستی میان ایران و ژاپن به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

10 اسفند – نخستین سرشماری جامع در ایران انجام شد. جمعیت ایران 18 میلیون و 338 هزار و 867 نفر و جمعیت تهران 540 هزار و 87 نفر برآورد شد.

17 اسفند – راه آهن تهران – قزوین گشایش یافت.

 

1319:

29 فروردین – ساختمان بندر بوشهر و چند اسکله پایان یافت.

5 اردیبهشت – رادیو تهران گشایش یافت.

12 مهر – آیین گشایش راه آهن تهران – زنجان انجام شد.

 

1320:

1 خرداد – راه آهن تهران – شاهرود افتتاح شد.