بزرگترین خبرگزاری جهان (آسوشیتدپرس، AP) که معمولا صفحاتش مملو از خبرها و گزارش های سیاسی، اقتصادی و حوادث است، روز چهارشنبه در اقدامی تحسین برانگیز، از یکی از بزرگترین میراث های طبیعی بشر، سومین دریاچه آب شور جهان، بزرگترین دریاچه ایران، دریاچه ارومیه گزارشی ارایه کرد که من در هنگام ترجمه، چند بار بغض گلویم را گرفت. با اینکه دوست دارم خوانندگان گیلامرد همیشه خندان باشند، اما امیدوارم شما هم با خواندن گزارش آسوشیتدپرس، همین حس را تجربه کنید… پس با دقت و حوصله بخوانید:
کمال سعادت، مرد ایرانی آذری، از فراز تپه ای به صدها مشتری بالقوه اش نگاه می کند. او می داند که دیگر نمی تواند آنها را برای لذت بردن از آخرهفته های بهاری شان بر روی دریاچه زیبای ارومیه، این سومین دریاچه بزرگ نمک در جهان، به گردش ببرد.
کمال در حالی که نمی داند چرا دریاچه در حال از بین رفتن است، با افسوس و نگاهی غم آلود می گوید “نگاه! قایقم گیر کرده. دیگر نمی توانم تکانش دهم.”
دریاچه محبوب و دراز قامت ارومیه که از دیرباز خانه فلامینگوها، پلیکان ها و مرغان نوروزی بوده، امروز وسعت آن به 60 درصد سابق رسیده است و اگر روش های نادرست آبیاری و سدگذاری بر روی رودخانه های حوزه آبریز آن، همینگونه ادامه یابد، تا چند سال آینده به طور کامل نابود خواهد شد.
در ماه آوریل (فروردین) مقام های محلی به دلیل کاهش سطح آب دریاچه که حالا در ژرف ترین نقطه تنها 2 متر عمق دارد، فعالیت اسکله “گلمان خانه” را متوقف کردند و پس از آن، اسکله های شرفخانه و اسلامی نیز به همین سرانجام دچار شدند.
عقب نشینی آب، باعث کسادی کار هتل ها و صنعت گردشگری در منطقه هم شده و سرمایه گذاران دیگر تمایلی ندارند در اینجا فعالیت کنند.
اما فراتر از گردشگری، توفان های نمک ناشی از مرگ تدریجی دریاچه، صنعت کشاورزی منطقه را با خطر جدی روبرو کرده است. بسیاری از کشاورزانی که زمین هایشان تا کیلومترها آنسوتر از دریاچه برای قرن ها، مرکز سنتی پرورش سیب، انگور، گردو، بادام، سیب زمینی و پیاز و حتی گیاهان معطر مورد نیاز برای تولید عرق های گیاهی و آب نبات بوده، اکنون نگران آینده حرفه شان هستند.
مسعود محمدیان، یک مقام مسوول محلی در امور کشاورزی شرق دریاچه می گوید “توفان های نمک نه تنها به مناطق نزدیک، بلکه به زمین های کشاورزی در دوردست هم آسیب وارد خواهد آورد.”
سلمان ذاکر، نماینده شهر ارومیه در پارلمان ایران نیز می گوید “با ادامه وضع فعلی، خطر وقوع یک سونامی نمکی در حال افزایش است.”
“ذاکر” که تاکید می کند با مرگ دریاچه، 8 تا 10 میلیارد تن نمک، زندگی میلیون ها انسان را به خطر خواهد انداخت، همچنین معتقد است دریاچه با این وضعیت، بین 3 تا 5 سال دیگر عمر خواهد کرد. این پیش بینی را حسن عباس نژاد، مدیر حفاظت از محیط زیست منطقه هم تایید می کند.
مسعود پزشکیان، نماینده شهر تبریز، واقع در شرق دریاچه ارومیه، در پارلمان ایران نیز تاکید می کند که “دریاچه در حال مردن است، اما نه دولت و نه مقام های محلی تاکنون هیچ اقدام مناسبی نکرده اند.”
تصویر: نمکزار – جایی که مردم قبلا شنا می کردند!
اما این فاجعه اساسا از کجا آغاز شد و اکنون چه می توان کرد؟
دولت ایران، خشک شدن دریاچه را به دلیل یک دهه خشکسالی می داند. دولت سهم ساخت سد در ایجاد این فاجعه را 5 درصد و سهم عوامل دیگر را تنها 3 درصد اعلام کرده است! با این حال، خیلی ها با این اعداد و آمار مخالف اند.
نخستین هشدارها نسبت به سلامت دریاچه در اواخر دهه 90 میلادی و در هنگام یک خشکسالی آزاردهنده صادر شد. با این وجود، دولت به ساخت 35 سد بر رودخانه های “دریاچه ریز” (منتهی به دریاچه) ادامه داد و حتی همین حالا هم 10 سد جدید در دست احداث است.
اقدام دیگری که در همین سال ها انجام شد، احداث جاده ای در وسط دریاچه بود که دو شهر ارومیه و تبریز را به یکدیگر وصل می کرد. برای احداث این جاده حتی یک پژوهش زیست محیطی هم انجام نشد و اینک متخصصان محیط زیست معتقدند که ساخت این راه، با ایجاد مانع در گردش آب، سلامت زیستی دریاچه را به خطر انداخته است.
در اوایل دهه 2000 میلادی، یک پژوهش دانشگاهی پیش بینی کرد که دریاچه ارومیه در ایران ممکن است به سرنوشت دریاچه آرال در مرز قزاقستان و ازبکستان دچار شود. برنامه های آبرسانی اتحاد جماهیر شوروی در دهه 60 که با کاهش حجم آب رودخانه های مشرف به دریاچه آرال همراه بود، باعث شد که از آن زمان تاکنون این دریاچه به طور پیوسته در حال کوچکتر شدن باشد؛ به گونه ای که امروز دریاچه آرال تنها “یک دهم” آن دریاچه ای است که در اصل وجود داشت.
در آوریل، دولت ایران اعلام کرد که تلاشی سه بخشی را برای حفظ دریاچه آغاز کرده است: یک. برنامه ای برای بارور کردن ابرها؛ دو. کاهش برداشت آب از رودخانه های دریاچه ریز؛ سه. پر کردن آب دریاچه با استفاده از منابع دوردست.
[pullquote]برخی کارشناسان طرح بارورسازی ابرها را نمادین و نمایشی می دانند و می گویند آزادسازی حجم بیشتری از آب های موجود پشت سدها، تنها راه ممکن برای نجات دریاچه است. حجم آب بخار شده از دریاچه، سه برابر حجم آبی است که از طریق باران مستقیما به دریاچه می ریزد و این نقش اندک بارورسازی ابرها و نقش حیاتی رودخانه ها در زنده ماندن دریاچه ارومیه را نشان می دهد.[/pullquote]
اسماعیل کهرام، استاد دانشگاه آزاد در تهران و یک فعال پیشرو در امر محیط زیست، به آسوشیتدپرس می گوید “دریاچه به خاطر سدهایی که ساخته شده، به این روز افتاده است. سه پنجم آب دریاچه بخار شده و درحالی که در دهه 70 میلادی، حجم نمک دریاچه ارومیه 80 میلیگرم در لیتر بوده، این میزان اکنون به 350 میلیگرم در لیتر رسیده است.”
کهرام معتقد است که دولت باید اجازه دهد که 20 درصد از آب سدها به دریاچه بریزد.
مصطفی قنبری، دبیر انجمن حفاظت از دریاچه ارومیه به انتقال آب از دریای خزر به دریاچه ارومیه اعتقاد دارد. با این وجود، طرح مورد نظر وی قدری بلندپروازانه به نظر می رسد و بدین معناست که آب از 700 کیلومتر دورتر و آن هم از سطحی بسیار پایین تر از دریاچه ارومیه به این دریاچه پمپ شود.
در شهر سبز و زیبای ارومیه که به خاطر همزیستی دوستانه آذری ها، کردها، ارمنی ها و آشوری ها و نیز همزیستی مسلمانان و مسیحیان مشهور است، امروز بحث بر سر آینده دریاچه، گفتگویی رایج به شمار می رود.
بسیاری از تصمیم دولت برای بارور کردن ابرها ابراز خوشحالی می کنند. با این حال، اسکندر خنجری، روزنامه نگار محلی، بارور کردن ابرها را یک “نمایش” می داند. او می گوید باران هایی که به تازگی باریده، باران های فصلی و طبیعی است که توسط هواشناسی هم پیش بینی شده بود.
اما در کنار همه اظهارنظرهای مقامات ملی و محلی، بعضی از شهروندان هم راه دیگری را برای نجات دریاچه معرفی می کنند:
بر اساس یک افسانه محلی، گلایول های ارغوانی وحشی، هزار سال است که محافظ دریاچه بوده اند. این گلایول ها هزار سال است که پیرامون جایی سبز می شوند که شاهزاده خانم ارومیه ای، مردم شهر را از حمله دشمن آگاه کرد و در همان جا کشته شد.
در حالی که غروب آفتاب دریاچه را طلایی کرده، کمال (مرد قایقران) دوست دارد به گلایول های وحشی دل ببندد: “می بینی؟ گلایول های وحشی ارغوانی هنوز هم در بهار سبز می شوند. شهر و دریاچه اش زنده خواهد ماند.”
**********
مطالب پیشین گیلامرد درباره دریاچه ارومیه:
دو سال پیش (اختصاصی دریاچه ارومیه): http://www.gilamard.com/?p=101
پارسال (زیر مطلب سفر به مهاباد): http://www.gilamard.com/?p=110
پارسال (زیر مطلب تاثیر آلودگی هوا بر انسان): http://www.gilamard.com/?p=284
از خوانندگان گیلامرد می خواهم که حتما (حتی شده یک جمله) درباره دریاچه ارومیه بنویسند… روی عنوان مطلب کلیک کنید و در زیر صفحه جدید، جایی برای نوشتن پیام ظاهر خواهد شد.
اوضاع دریاچه از حد بحران گذشته
بی خردها جلوی چندتا رودخانه ی بزرگ که به دریاچه میریزه سد زده اند و عمدا خشکش می کنند
رودخانه ها تامین کننده ی آب دریاچه ها هستند ورگنه دریاچه ای نخواهد بود.
کار از کار گذشته ، دیگ نمیشه کاری برا دریاچه اورمیه کرد.
سلام و عرض ارادت واحترام خدمت مدیریت محترم سایت
دولت محترم یکی از قولهاش رسیدگی و احیای دریاچه ارومی بوده علیرغم تشکیل جلسات و همایشها هیچ کار عملی و مثبت انجام نشده که هیچ بدتر هم شده پس از یکسال واندی. دوستان عزیز :تا وقتی نماینگان آذربایجان
فقط بفکر دعواها وحیات پس از وکالتشون تلاش میکنند وضع بدتر هم میشود.