ریزگردها یا همان گرد و خاک های نفس گیر که از سوی عراق به ایران می آیند (و گفته می شود بخشی از آن هم تولید کشور خودمان است)، چند سالی است که به فهرست دردسرهایمان افزوده شده و کم کم داریم به آن عادت می کنیم. دولت هم که تا همین دو – سه سال پیش وعده می داد که مشغول همکاری با کشور عراق و در حال حل و فصل موضوع است، حالا دیگر از آن سخن نمی گوید و این قولش را هم گذاشته روی تاقچه؛ کنار قول های دیگرش.

آخرین باری که ریزگردها فضای غرب ایران را به طور گسترده در بر گرفت، چند روز پیش از نوروز و سپس چند روز پس از نوروز بود. به خاطر نداریم که مسوولان کشور در مقام پاسخگویی، به این دو پدیده حتی اشاره ای کرده باشند.

 

1- پیامدهای هجوم ریزگردها

همه ما با تنگی نفس و کاهش دید ناشی از حمله ریزگردها  آشناییم. کمتر کسی است که فشار جسمی و روحی ریزگردها بر خود و به ویژه بر سالمندان و بیماران را تجربه نکرده باشد. اما آیا آسیب های بهداشتی، تنها پیامدهای منفی یورش ریزگردهاست؟ پاسخ منفی است. در زیر، به سه مورد از مهمترین آسیب های غیرمستقیم ریزگردها بر زندگی و سلامت انسان اشاره می کنیم:

 

1- 1- تاثیر بر کشاورزی

یک پژوهش که در سال 2009 انجام شده و مشروح آن توسط موسسه IOP منتشر شده است، به تفصیل نشان می دهد که چگونه نشست گرد و خاک ناشی از هجوم ریزگرد روی برگ گیاهان، باعث کاهش فتوسنتز، کاهش انرژی مورد نیاز گیاه و نهایتا کاهش چشمگیر محصول کشاورزی می شود.

جالب آنکه بر اساس پژوهش یادشده، هجوم ریزگردها اگر “در آغاز فصل رشد گیاهان” یا “در زمانی پیش از برداشت محصول” رخ دهد، دو تاثیر متفاوت، اما در هر صورت مخرب بر محصول خواهد گذاشت.

 

1- 2- تاثیر بر وسایل نقلیه

ورود شن به داخل موتور جت، باعث فرسایش زودهنگام پره های آن می شود؛ نیاز به تعمیر موتور را افزایش و عمر مفید آن را کاهش می دهد.

خودروهای شخصی هم پس از چندین ساعت فعالیت در هوای غبارآلود، باید فیلتر هوای موتور را تعویض کنند و چون اکثر مردم این کار را نمی کنند، انسداد روزنه های فیلتر باعث فشار مضاعف بر موتور خودرو و کاهش عمر آن می شود.

بار اقتصادی ناشی از هزینه نگهداری و تعمیر وسایل نقلیه در هوای غبارآلود، ارزش سرمایه گذاری در مبارزه با هجوم ریزگردها را نشان می دهد.

 

1- 3- تاثیر بر سلامت آب

زمانی که ریزگردها از فضای شهرهای صنعتی عبور می کنند، “دی اکسید سولفور” و “اکسید نیتروژن” موجود در این شهرها را به سادگی جذب کرده و با خود به مناطق دیگر می برند. این دو ماده آلاینده هنگام بارش باران، با آب ترکیب شده و به ترتیب، اسید سولفوریک و اسید نیتریک تولید می کند و علاوه بر تاثیرهای مشخص روی بهداشت پوست و مو و فضای سبز شهرها، منابع آب را هم آلوده می کند.

به بیان ساده تر، باران اسیدی که جزو مشکلات شهرهای صنعتی در روزهای کثیف است، با هجوم ریزگردها، به مشکل همه شهرها و در همه زمان ها تبدیل می شود.

 

2- آمریکا و تجربه ی غبارستان

فرهیخته ای می گفت ملت های جهان سوم، هر چه نداشته باشند، یک چیز دارند که کشورهای جهان اول از آن بی بهره بودند. وی تاکید می کرد جهان اولی ها با هزاران پژوهش و آزمون و خطا به چیزی رسیدند که ما آن را در دست داریم. آن یک چیز این است: الگوی پیشرفت.

پیش از ما، کشورهای بسیاری هجوم ریزگردها را تجربه کرده و برای آن چاره جویی کرده اند. حمله ریزگردها، نتیجه مستقیم فرسایش خاک است. ایالات متحده آمریکا در دهه 1930 و همزمان با رکود بزرگ اقتصادی اش، هجوم ریزگردها را هم تجربه کرد؛ به طوری که بخش هایی از ایالت های کانزاس، اوکلاهما، اوکلند، تگزاس، نیومکزیکو و کلورادو در جنوب این کشور به صحنه فرسایش گاه و بیگاه خاک تبدیل شد و مردم به این مناطق، نام مستعار غبارستان (Dust Bowl) را دادند.

در برنامه ای که از سال 1935 آغاز شد، دولت آمریکا با کمک فرمانداران ایالتی، برنامه حفظ خاک را اجرا کرد که به سرعت نتیجه داد. برنامه حفظ خاک آمریکا شامل موارد زیر بود:

• چمن کاری های گسترده
• چرخه سه ساله ی «کشت گندم»، «کشت چائیر» (جاروی رشتی، نوعی غله مقاوم در برابر خشکی)، و آیش (شخم زمین بدون کاشت محصول)
•  ابتکار شخم زنی در امتداد خطوط تراز، کرت بندی (شیب پلکانی)، کاشت خطی گیاهان (strip planting که در آن، به دلیل گستردگی زمین و محدودیت منابع آبی و گیاهی، یک یا چند ردیف فضای سبز برای حفظ خاک ایجاد می شود.)
• کاشت درختان بلند قد به عنوان دیوار درختی و سپر باد، در مناطقی که بارش باران بیشتر است

 

3- پیشنهاد کارشناسان

دانشمندان و پژوهشگران، ساخت دیوار بادشکن و دیوارهای درختی در مسیر وزش باد را بهترین راه حل های فوری برای کاهش قدرت باد و فرسایش خاک می دانند.

 آمریکا؛ دیوارهای درختی برای جلوگیری از فرسایش زمین کشاورزی

کارشناسان همچنین توصیه می کنند که برای نتیجه گیری بهینه، بهتر است تراکم سوراخ های موجود در دیوارهای بادشکن، در پای دیوار بیشتر از بالای آن باشد. کارشناسان همچنین پیشنهاد می کنند که چگالی مانع با افزایش ارتفاع و در هماهنگی با سرعت وزش باد، به صورت لگاریتمی افزایش یابد.

استفاده از پسماندهای گیاهی هم یکی دیگر از روش های حفظ خاک است. این روش باعث انسجام اجزای خاک و جلوگیری از فرسایش آن می شود. پسماندهای گیاهی روی سطح خاک، همچنین از تبخیر فوری آب جلوگیری می کنند و مانع از خشک شدن خاک و فرسایش آن می شوند.